Categorie: Skepticisme

OP 3 november 2018 heb ik het Skepsis congres “Tussen Hemel en Aarde” in Amersfoort bezocht. Het was wederom een boeiend en onderhoudend congres met vele interessante sprekers.

Ik heb tijdens de lezingen een paar zinnen opgeschreven die ik graag wilde onthouden.

• The omission of information becomes in fact a lie.
• De wereld past zich niet aan aan het leven,. Het leven past zich aan aan de wereld.
• De “Je Weet Maar Nooit” gelovers.
• Cancel all my meetings, something on the internet is wrong.
• Het geven dat het uitlezen van de QBits in een Quantumcomputer bij 10 mK plaatsvindt maakt het zeer onwaarschijnlijk dat wij op korte termijn een Quantumcomputer als desktop zullen gebruiken.
• Een Quantumcomputer kan het Travelling Sales Man probleem ook niet  oplossen.

David Hume:
A Wise man proportions his believe to his evidence.

Tijdens een podcast interview van de Economist met Steven Pinker maakte deze een opmerking waar ik me wel in kan vinden.

“It is very hard to make the argument that faith in supernatural forces could be a progressive development because the world is not governed by miracles. It is not governed by devine intervention. It is governed by the laws of nature and by human action. To the extent that our policies are driven by believes and things that do not exist they are unlikely to result in increasing human welfare.”

The Economist asks:
What grounds do we have to be optimistic about an Open Future?
A conversation with Steven Pinker
April 19th 2018

In veel discussies over zgn. alternatieve medicijnen valt altijd wel het woord `Big-Pharma` hetgeen dan onmiddellijk associaties moet oproepen met de grote boosaardige multinationals, het militair-industrieel complex, etc. Iets dat alleen maar gericht is op winst en zeker niet op het leveren van middelen die zieke mensen genezen. De farmaceutische industrie schijnt volgens de ware gelovigen volledig gericht te zijn op het uitmelken van de mensheid. Dit natuurlijk volledig in tegenstelling zijnde met wat zich noemt de alternatieve geneeskunde. Deze is altruïstisch, heeft alleen maar oog voor het welzijn van de mens en is er zeker niet op gericht het grote geld zo snel mogelijk binnen te halen.

Laten we dus eens een oppervlakkige blik werpen op homeopathische geneesmiddelen. Daarvan is bewezen dat enige werking, die een zieke meent te ervaren, volledig toe te schrijven is aan het placebo-effect. Bij homeopathische middelen gaat men uit van een oertinctuur die vervolgens meerdere malen verdund wordt, vaak tot in het oneindige ( bij ongeveer 12C (24D=10^24 x verdund) is de kans dat er nog een enkel molecuul van de oertinctuur aanwezig is in de oplossing dan nagenoeg 0).

Er zijn veel middelen op de markt die werken tegen koorts, hoofdpijn en misselijkheid. Vergelijken we nu een homeopathisch middel met reguliere merkloze medicijnen dan kunnen we een interessante observatie maken.

De keuze voor een merkloos medicijn in deze is bewust gemaakt. De werking van de actieve component is via vele klinische studies bewezen en we kunnen daarom stellen dat deze het placebo effect ontstijgen. Aangezien het oorspronkelijke patent verlopen is worden er geen ontwikkelkosten meer in de prijs verwerkt. Bij mijn weten worden homeopathische middelen door de fabrikant niet aan dezelfde, jaren durende, klinische studies blootgesteld als de reguliere medicijnen, dit type kosten hoeft de fabrikant van homeopathische middelen dus niet in de prijs te verdisconteren. De farmaceutische industrie spendeert ca. 15-20% van haar omzet aan R&D. Biohorma (het moederbedrijf van A. Vogel) claimt ook nieuwe middelen te ontwikkelen maar de website geeft niet aan om welke bedragen het gaat. We kunnen er echter zeker van zijn dat dit type `R&D` veel minder kostbaar is o.a. door het feit dat dit type middelen niet aan dezelfde strenge eisen moet voldoen als reguliere medicijnen. Ook moge het duidelijk zijn dat de fabrikanten die merkloze medicijnen verkopen nog steeds enige winst maken, anders zouden ze dit soort producten niet verkopen.

Op de website van A. Vogel kunnen we dan wat daar een homeopathisch geneesmiddel genoemd wordt vinden:
Belladonna D4 (alcoholgehalte ca. 50% v/v), 50 ml: € 9.95

Twee weken geleden kon men nog op de website lezen dat het middel werkte tegen koorts, hoofdpijn en misselijkheid. Dat is momenteel niet meer het geval. Nu staat er dat het een middel is `zonder specifieke therapeutische indicatie`. Ook wordt er vermeld dat ‘op de verpakking van homeopathische geneesmiddelen mag door nieuwe wetgeving vanaf 1 september 2012 niet meer vermeld worden waar het middel voor bedoeld is (claim/indicatie)`. Ook vermeldenswaard is dat ik dit middel twee weken geleden nog op de websites van Etos en Kruidvat kon vinden (tegen dezelfde prijs) als middel tegen koorts, hoofdpijn en misselijkheid. Momenteel kan ik het middel echter niet meer vinden op deze websites. Homeopathisch weg verdund?

 

Vergelijken we nu de prijs van Belladonna D4 met een aantal reguliere merkloze medicijnen:
• Etos paracetamol, 48 tabletten: € 0.99
• Etos Ibuprofen (400 mg), 20 tabletten: € 1.58
• Kruidvat Paracetamol /Coffeïne, 100 stuks: € 3,98
• Kruidvat PPC Tabletten, 20 stuks: € 1,29

Voor een flesje van 100 ml 70% alcohol betaal ik als eindverbruiker bij de Etos € 1.65. Uitgaande van 1 l oertinctuur maakt men vervolgens 10000 l middel hetgeen overeenkomt met 200000 flesjes. Al met al moge het dus duidelijk zijn dat de grondstoffen (oertinctuur + verdunningsvloeistof + verpakking) niet zwaar bijdragen aan de prijs van het homeopathische middel.

We kunnen dus alleen maar concluderen dat de winstmarge op dit product aanzienlijk is. De conclusie lijkt dus ook gerechtvaardigd dat men voor dit type homeopathische middelen van `Big-Kwak` kan spreken.

N.B.
Belladonna of Wolfskers is een plant die zeer giftig is, ze bevat nl. enkele extreem giftige alkaloïden (o.a. atropine). De indicator D4 geeft aan dat de oertinctuur 10000x verdund is. Dat zou voldoende moeten zijn om het product ongevaarlijk te maken. Ik heb echter geen idee wat de concentratie van alkaloïdes in de oertinctuur is en vraag me nu dus af of er voldoende klinische studies aanwezig zijn die dat ook daadwerkelijk aantonen dat het product ongevaarlijk is.

 

Op 14 mei 2015 las ik in de Volkskrant in een artikel de kreet “Spiritueel Industrieel Complex”, hetgeen onmiddellijk een gevoel van herkenning bij me opriep. Hiermee bedoel ik dat een combinatie van woorden gebruikt zie worden die een fenomeen dat ik nu al enige tijd meen waar te kunnen nemen op een goede en compacte manier beschrijft.

Dat betekent ook dat ik het begrip misschien interpreteer op een manier zoals het oorspronkelijk niet bedoeld was.

Voor mij betekende het dat het een goede omschrijving gaf van wat zich allemaal manifesteert op het gebied van de zogenaamde “alternatieve geneeskunde”, hetgeen op misschien een enkele uitzondering na, een andere naam voor kwakzalverij is, alsmede al die vage methodieken die o.a. ook door HR mensen en zgn. spirituele genezers gebruikt worden. Hier valt dus alles onder, de reiki therapieën, de kwantum therapieën, homeopathie, de fabrikanten van homeopathische geneesmiddelen en bepaalde zgn. kruiden middelen, chiropractici, Briggs Meyer, NLP, en ga zo maar door, ik zal vast wel een zeer groot deel niet hebben vermeld.

Als ik enkele kenmerken zou vermelden is dat ze zich tegen klassieke geneeskunde verzetten, zich tegen wetenschappelijke inzichten waaronder academische psychologie verzetten, of deze op een dusdanige manier verdraaien dat de oorspronkelijke betekenis verloren gaat, zich baseren op vaag onderzoek, soms op grote databases (waarbij het onduidelijk is wat ze nu precies met de verzamelde data doen) en ga zo maar door. Het voornaamste algemene kenmerk is dat ze geld willen verdienen, vaak over de rug van de zwakkere medemens (die soms wel erg goedgelovig is) en dat deze gehele industrie een hoeveelheid geld vertegenwoordigd die in de miljarden loopt, hetgeen de benaming “industrieel complex” rechtvaardigt.

Het begrip schijnt geïntroduceerd te zijn door Jonathan Herzog in zijn artikel “America’s Spiritual-Industrial Complex and the Policy of Revival in the Early Cold War” (Journal of Policy History, 22 3 2010, p. 337-365). De betekenis die er in dit artikel aan toegekend wordt is echter een andere dan ik hierboven hanteer. Volgens Herzog was het de, eind jaren 40 en de jaren 50, geplande en voorzichtig gestuurde gebruik van overheidsretoriek en bedrijfsvoorzieningen om een religieuze “revival” voort te brengen. De Amerikaanse leiders geloofde dat seculaire instituten en geloof niet voldoende in staat waren om instrumenten te leveren die de samenleving nodig had in de Koude Oorlog, zich specifiek afzettend tegen het atheïsme van het communisme.

Zoals men dus kan zien lijkt deze omschrijving af te wijken van degene die ik geschetst heb. Bij nadere beschouwing zie ik toch wel weer voldoende overeenkomsten. In zijn meest simpele vorm het misbruiken van religieuze symbolen om mensen bewust te misleiden en daarbij hun eigen grondwet geweld aandoen.

Het moge duidelijk zijn dat ik deze kreet in de toekomst vaker wil gebruiken, in de context waar ik deze heb proberen te schetsen of dat formeel correct is of niet.

Het Dunning-Kruger effect is een psychisch verschijnsel. Het treedt op bij incompetente mensen die juist door hun incompetentie het metacognitieve vermogen missen om in te zien dat hun keuzes en conclusies soms verkeerd zijn.

Incompetente mensen overschatten nogal eens hun eigen kunnen, en daardoor wanen ze zich bovengemiddeld competent. Mensen die werkelijk bovengemiddeld competent zijn, hebben daarentegen de neiging hun eigen kunnen te onderschatten. Minder competente mensen slaan zodoende hun eigen capaciteiten hoger aan dan zij die veel competenter zijn. Dat kan een verklaring zijn voor het gebrek aan intellectueel zelfvertrouwen waar sommige competente mensen mee kampen: zij gaan ervan uit dat anderen net zo capabel zijn als zijzelf. Incompetente mensen vergissen zich dus doordat ze zichzelf te hoog inschatten, terwijl competente mensen zich vergissen doordat ze anderen te hoog inschatten.

In 2016 was ik een van de bezoekers op het jaarlijkse congres van de stichting Skepsis in “De Eenhoorn” in Amersfoort. Ik beschouw dit congres als een van mijn jaarlijkse uitjes en ook dit jaar was het zeer onderhoudend. De titel van dit congres was ‘Niet overtuigd door de wetenschap’ en de onderwerpen die aan de orde kwamen hielden zich bezig met de vraag waarom mensen waarde hechten aan niet-bewezen ideeën en er zelfs in zee mee gaan, samenzweringstheorieën en welke rol wetenschapscommunicatie speelt. Ook was er een zeer vermakelijk optreden van de cabaretière Dorine Wiersma.

De Stichting Skepsis biedt een kritische blik op paranormale verschijnselen en pseudowetenschap. Ze geven ook het tijdschrift “Skepter” uit, hetgeen ik iedereen die een meer onderbouwde beoordeling van allerlei hypes wil lezen kan aanbevelen. Uiteraard ben ik donateur van de stichting.

Het is dus eigenlijk een beetje ironisch dat het congres gehouden wordt in een congrescentrum dat vernoemd is naar een mythisch wezen. Nog ironischer was de observatie, zoals men in onderstaande foto kan zien, dat tegelijkertijd met het congres in andere zalen lessen in homeopathie gegeven werden. De pseudowetenschap waar nu wel eenduidig van is aangetoond dat ze niet werkt en op geen enkele manier het placebo-effect kan ontstijgen.

Een van de argumenten die men weleens te horen krijgt als men zich kritisch uitlaat over homeopathie is dat homeopathie in iedere geval relatief ongevaarlijk is. Uiteindelijk krijgt de patiënt door het verdunningsprincipe dat men toepast alleen maar wat water, alcohol of een suikerpilletje toegediend. “Het werkt niet maar het helpt wel”, door het placebo-effect. Het is niet de eerste keer dat ik dit neerpen maar het mag nog wel eens gezegd worden. Homeopathie is een pseudowetenschap waar nagenoeg eenduidig van is aangetoond (in vele, vele studies) dat ze niet werkt en op geen enkele manier het placebo-effect kan ontstijgen. Het echte gevaar is echter het is het geloof dat homeopathie werkt. En dat argument gaat ook wel op zolang men maar over een eenvoudige verkoudheid of een griepje praat. Daar zijn geen echte werkzame reguliere medicijnen voor en men zal die moeten uitzieken.

Dat wordt echter anders als men bijvoorbeeld, voor men op vakantie gaat naar Afrika, bij de homeopathische arts langsgaat en die je dan een homeopathisch middel als bescherming tegen malaria geeft i.p.v. echte medicijnen. Dan geloof je misschien dat je bescherm ben maar dat is niet het geval. In zo’n geval is dat echt gevaarlijk voor je gezondheid. Nog gevaarlijker wordt het als organisaties zoals “Homeopaten zonder grenzen ” zogenaamde hulp gaan verlenen in crisisgebieden, zoals bv bij de Ebola epidemie.