Categorie: Skepticisme

Een van de vragen waarmee men wel eens worstelt, is waarom het lijkt of sommige mensen zo hun best doen om feiten te ontkennen.  Het fenomeen staat in de psychologie bekend als cognitieve dissonantie.  Een mooie compacte definitie kwam ik laatst in het NWT magazine tegen (December 2012, p. 23).

Cognitieve dissonantie is de psychologische spanning die ontstaat wanneer je de mening niet wordt onderbouwd door de feiten. Deze spanning kun je op twee manieren verminderen; ofwel door je mening te herzien, ofwel door de feiten weg te rationaliseren.

Een persoon met een overtuiging is moeilijk op andere gedachten te brengen. Vertel hem dat jet het niet met hem eens bent, en hij zal zich afkeren. Toon hem feiten of grafieken en hij zal je bronnen in twijfel trekken. Spreek hem aan op zijn logisch denkvermogen en hij zal niet in staat zijn je punt te zien.

Recentelijk heb ik iets soortgelijks meegemaakt.

Luisterende naar een van mijn favoriete podcasts (The Skeptics Guide to the Universe, Episode #578 – 06/08/2016) kwam even ter sprake hoe de (meer populaire) pers op een nogal typerende manier nieuws uit de wetenschap presenteert. De aanleiding was de recente “ophef” in het nieuws dat het “mysterie van het vrouwelijke orgasme mogelijk opgelost was”. De zeer herkenbare observatie van Steven Novella (het is de moeite waard om zijn blog regelmatig te bezoeken) was dat de pers zeer vaak gebruikt maakt van dezelfde koppen en ook een nogal typerende verhaalopbouw.

De typerende koppen vallen vaak grofweg onder de volgende thema’s:

• Wetenschappers staan perplex of zijn overrompeld door …
• Er is grote onenigheid tussen wetenschappers over …..
• Wetenschappelijk mysterie opgelost …..

De opbouw van het item verloopt vaak ook via een nogal herkenbare boog. Eerst wordt overdreven hoeveel we nog niet weten en nadat het item naar voren is gebracht wordt overdreven hoeveel we nu bijgeleerd hebben.

In een buitengewoon lezenswaardig artikel van Kees Kraaijeveld getiteld “Weggepoetste Waarheid” in de Volkskrant van 8 oktober 2016 wordt de stelling verdedigd dat het streven naar de waarheid een cruciaal ingrediënt is voor beschaafd samenleven. Helaas lijkt het zoeken en vinden van waarheden in onze maatschappij er steeds minder toe te doen. In het artikel wordt ook een aantal adviezen gegeven die men zelf kan hanteren om de waarheid te ontdekken en waarheidsvinding te verdedigen.

Wat kunt U zelf doen?

1. Onderstreep het belang van waarheid en waarheidsvinding
2. Strijd tegen onwaarheden
3. Neem niets voor waar aan zonder onderbouwing
4. Zoek actief naar tegenbewijs
5. Bestrijdt relativisme
6. Trek niet zonder reden de waarheden van experts in twijfel
7. Bestrijdt cynisme
8. Zoek actief naar feiten en onderbouw ze zo cijfermatig mogelijk
9. Heb oog voor de kwaliteit van informatie
10. Heb oog voor de kwaliteit van de bron van informatie
11. Verdedig experts en hun instituten
12. Accepteer geen leugens van politici
13. Stem nooit op politici die liegen
14. Maak consequent onderscheid tussen feiten en meningen
15. Streef naar waarheid, streef naar consensus over de feiten
16. Neem nooit genoegen met “ook een mening”

Het scheermes van Hanlon (of Hanlons scheermes) luidt:

“Never attribute to malice what can be adequately explained by stupidity”

Vertaling: “Schrijf nooit aan kwade opzet toe wat afdoende verklaard kan worden door domheid.”

Het is een van de betere argumenten die men  tegen complottheorie denkers kan gebruiken. Deze vergroten nogal kleine onduidelijkheden of foutjes in officiële berichtgeving.

Soms vraag je je af of ze wel eens in het bedrijfsleven on voor de overheid gewerkt hebben. Hoe moeilijk het niet is om alle neuzen dezelfde kant te laten opgaan.

Vandaag hoorde ik tijdens een lezing op mijn werk een leuk en correct tegenargument tegen een van die 80/20 regels die managers graag (tegen je) gebruiken als je je werk goed probeert te doen.

Men claimt dat in de dagelijkse praktijk te veel tijd verloren gaat als men zijn  werk voor 100% goed probeert te doen. Vooral de laatste 20% kost de meeste tijd. Er wordt overlegd, gewikt en gewogen om die laatste 20% maar goed te krijgen. Dat is eeuwig zonde. Vaak is 80% al meer dan voldoende. Die laatste 20% verbeter je tijdens het proces.

Als het eenmaal zover is dat we mensen kunnen klonen, kan men zich echter beter niet aan deze regel houden. Onze genen komen voor ongeveer 98% overeen met zowel de bonobo als de chimpansee. Het moge dus duidelijk zijn dat we  als we ons met dit soort  technieken bezig houden we  beter niet volstaan met het volgen van dit soort regels en dat een accuraatheid van nagenoeg 100% een vereiste is. Als je de laatste 20% tijdens het proces wilt verbeteren ben je al te laat.

Je kloon zou er dan zoals hierbeneden weergegeven kunnen uitzien, ge-deëvolueerd naar een Homo habilis die  2.2 miljoen jaar geleden op de aarde rondliep.

De mens heeft de neiging om de risico’s van het onbekende te overschatten en tegelijkertijd de risico’s van het bekende te onderschatten.

Ter verduidelijking de definitie van risico:

Risico = kans x effect
De kans dat je blootgesteld wordt aan een gevaar maal het effect dat dan optreedt.

Een van die argumenten die men redelijk vaak naar het hoofd geslingerd krijgt als men kritiek levert op kwakzalverij (ook wel `alternatieve geneeskunde’ genoemd) is `baat het niet dan schaad het niet’ en `het kan toch geen kwaad’ (vaak wel met een vraagteken erachter). Soms schiet je dan we een voorbeeld te binnen (Sylvia Millenkamp)  maar het is lastig om een goed overzicht te krijgen over het kwaad dat kwakzalvers aanrichten. Bij het beluisteren van een oude podcast (Point of Inquiry) werd ik verwezen naar de website “What’s the harm” van Tim Farley. Op deze site zijn anekdotes verzameld die demonstreren wat er kan gebeuren als men zijn vermogen om kritisch te denken niet gebruikt. Volgens de site representeren deze anekdotes 670000 mensen die verwondingen hebben ondergaan of zelfs zijn gestorven.  Anekdotes vormen  geen bewijs hetgeen op de site  duidelijk uitgelegd wordt. Daar staat dat echter tegenover dat mensen die in kwakzalverij geloven vaak nagenoeg alleen kunnen praten in termen van anekdotes en dat anekdotes een effectievere manier van communiceren tussen mensen kan zijn (roddelen schijnt een door evolutie gevormde eigenschap van mensen te zijn).

Het enige probleem dat ik met deze site heb is dat er sinds 2008 geen nieuwe anekdotes zijn toegevoegd. Tim Farley is een nieuwe site begonnen genaamd `Skeptical Software Tools` die weliswaar ook interessante informatie bevat maar jammer genoeg geen anekdotes.

“Gegen Dummheit kämpfen selbst die Götter vergebens”

Schiller

 

“Never attribute to malice that which is adequately explained by stupidity”

Hanlon’s Razor

 

Het kost oneindig meer energie om onzin te weerleggen dan te produceren.

Wet van Bandolini

Als ik aan kruiden dacht ging ik er van uit dat er wel een component zou inzitten die de geneeskrachtige werking zou kunnen verklaren. Dat deze benadering mogelijk iets te simplistisch was realiseerde ik me wel maar ik dacht er niet al te diep over na. Dat de werking van medicinale kruiden inderdaad iets complexer was werd me duidelijk toen ik het artikel van Arend Wakker doorlas (dat jammer genoeg een beetje te “new age” achtig begint). In dat artikel vat hij de belangrijkste principes kort maar krachtig samen.

Planten bezitten eigenschappen die ze geschikt maken als geneeskrachtige kruiden. Er gelden een paar algemene principes.

• Planten zitten vol met bactericide en fungicide stoffen met antiseptische eigenschappen.
• Plantensap is meestal zuur en werkt daarom samentrekkend op onze weefsels. Dit bevordert wonddichtende, bloedstelpende en bloeddrukverhogende eigenschappen.
• Ons lichaam probeert vreemde stoffen zo snel mogelijk af te voeren: diuretische, laxerende en vomerende eigenschappen.

(“Vomerende” betekent “overgeven”)

Bron:
Arend Wakker; “Een -zeer korte – geschiedenis van medicinale planten”; NVOX; maart 2016; p. 150-152.