De website SkepticalSience.com is een website die zich richt op het verklaren van de wetenschap achter klimaatsverandering maar misschien nog meer op het leveren van tegenargumenten tegen de misinformatie die verspreid wordt op het gebied van `global warming’. Dit doet ze o.a. door de (non)argumenten die vaak gehanteerd worden in deze discussie een voor een te behandelen en daarop een wetenschappelijk beargumenteerd antwoord op te geven. Een andere manier is het gratis als pdf file ter beschikking stellen, aan iedereen die de website bezoekt, van het `Debunking Handbook’ dat geschreven is door John Cook en Stephan Lewandowsky (November 2011). Het pamflet bevat 6 pagina’s aan informatie en 1 pagina bibliografie.
Ik heb voor de zekerheid nog eens in mijn Prisma woordenboek opgezocht waar `debunking` precies voor staat. Ik vond drie omschrijvingen nl. ontmaskeren, van zijn voetstuk stoten en de meer figuratieve betekenis van tot zijn ware proporties terugbrengen. De meer figuratieve betekenis spreekt me eigenlijk iets meer aan maar in het spraakgebruik bedoelt men vaker ontmaskeren.
Het boekje biedt enkele praktische richtlijnen aan die effectief om de invloed die misinformatie uitoefent te reduceren. Begonnen wordt met de waarschuwing dat als men misinformatie probeert te ontmaskeren men soms een tegenovergesteld effect bereikt en de misinformatie zelf versterkt. Bij dit type communicatie is het dus noodzakelijk om er rekening mee te houden dat een poging tot ontmaskering een averechts effect kan hebben. Het boekje biedt enkele methoden om dit effect te voorkomen. Daarnaast wordt uitleg gegeven over het meest belangrijke onderdeel van het ontmaskeringstraject nl. het presenteren van een alternatieve verklaring.
Om effectief te kunnen ontmaskeren moet men aan drie voorwaarden voldoen. Als eerste moet het weerwoord gefocust zijn op de basis feiten en niet op de misinformatie zelf. Dit om te voorkomen dat de misinformatie zelf meer aandacht krijgt. Ten tweede geeft men altijd eerst een waarschuwing dat de informatie die men gaat bespreken niet klopt. Ten derde is het essentieel dat de men een alternatieve verklaring aanbiedt waarin de kernstukken van de misinformatie opgenomen zijn.
Een van de effecten die tegen ontmaskering kan werken noemt men het `Familiarity Backfire Effect`. Hiermee bedoelt men dat door het proberen ont maskeren men de misinformatie herhaald en zo uiteindelijk de mythe versterkt. Door het herhalen van de misinformatie werkt de poging tot ontmaskeren averechts. De manier om dit effect the voorkomen is ervoor te waken dat men de misinformatie herhaald en zicht te concentreren op de feiten die men wil overbrengen. Indien men er niet aan ontkomt om de misinformatie te herhalen kan men het beste ervoor zorgen dat de nadruk op de feiten komt te liggen.
Een ander effect is het ` Overkill Backfire Effect’. Indien men teveel argumenten aandraagt overlaadt men als het ware degenen die men wil overtuigen en kan men eindigen met een situatie waar de misinformatie versterkt is. Het beste is om op dat gebied economisch te werken en te focussen op enkele van de meest krachtige feiten en die te presenteren op een manier die gemakkelijk te verwerken is. Houdt het taalgebruik eenvoudig en gebruik korte zinnen. Probeer te eindigen met een eenvoudige maar sterke boodschap.
Het `Worldview Backfire Effect’ is het effect waar men het meeste last van kan krijgen aangezien het te maken heeft me de manier waar mensen naar de wereld kijken en hun culturele achtergrond. Het is praktisch onmogelijk voor iedereen om informatie onbevooroordeeld te verwerken. Als iemand al erg overtuigd is van zijn eigen gelijk zullen tegenargumenten er alleen maar toe leiden dat men in zijn opvattingen versterkt wordt. Men spendeert dan onevenredig veel tijd om tegenargumenten te verzinnen. Sceptici herkennen dit als `cognitieve dissonantie`. Dit effect is moeilijk te overkomen. Het is daarom vaak beter de aandacht in eerste instantie te richten op diegenen waarbij de misinformatie nog niet zo sterk verankerd is. Een tweede benadering heeft meer te maken met de manier waarop men de tegenargumenten brengt. Het doel is dan de informatie te verstrekken op een manier die het minst bedreigend is voor degene waarvan het wereldbeeld aangevallen wordt. Dit kan men proberen te bereiken door eerst een poging te doen het zelfbeeld te versterken (door bv een episode proberen op te roepen waar de betreffende persoon zelfbewust en krachtig is opgetreden). Een tweede manier heeft meer te maken met het woordgebruik dat men bezigt. Probeer woorden te vermijden die als bedreigend ervaren kunnen worden (hetgeen overigens sterk afhankelijk kan zijn van de culturele en politieke achtergrond van de betreffende persoon).
Mensen verwerken informatie door een mentaal model te bouwen dat een verklaring geeft. Dat gebeurt ook met misinformatie. Als men echter valide tegenargumenten aandraagt slaat dat een gat in dat mentale model. Om dit dilemma op te lossen geven mensen toch vaker de voorkeur aan een foutief model dat compleet overkomt dan een correct model dat als incompleet ervaren wordt. Daarom is het van belang om ervoor te zorgen dat men een alternatieve verklaring kan aanbieden die het betreffende gat kan opvullen. Dat zou een gedegen uitleg kunnen zijn waarom de mythe foutief, door bv te bewijzen dat de mythe gebaseerd is op retoriek en niet op feiten. Om een alternatieve verklaring geaccepteerd te krijgen moet deze plausibel zijn en alle geobserveerde kenmerken van de gebeurtenis kunnen verklaren.
Het laatste advies dat gegeven wordt kan men samenvatten als ‘plaatjes zeggen meer dan woorden`. Informatie die op een grafische manier gepresenteerd is wordt beter verwerkt en begrepen. Het handboek geeft wat dat betreft enkele mooie voorbeelden.
Al met al bezie ik `The Debunking Handbook’ als een effectieve vorm van kennis overdracht.
(Een beetje frustrerend is wel dat ik voor het samenvatten van 6 pagina’s tekst en plaatjes nog altijd bijna 2 pagina’s nodig had. Niet iets wat men echt een samenvatting kan noemen ….)
